هر کسى در این جهان براى خود آرزو و آمالى دارد و مى‏کوشد که به مقصد و هدف نهائى خود برسد، یکى عاشق علم و دانش، دیگرى خواهان مال و ثروت، و برخی‏ هم در پی کسب فضایل و معنویاتند. نیل به این مقاصد معنوى و مادى در گرو صبر و شکیبایى و بهره‏گیرى از نیروى استقامت و بردبارى است. تمام دانشمندان بزرگ جهان و پایه گذاران علوم در سایه استقامت و بردبارى به مقامات بالا رسیده‏اند. یک فرد با ایمان که به راستى خواهان کسب رضاى الهی و تحصیل خشنودى او است بدون نیروى استقامت هیچ معصیتى را نمى‏تواند ترک کند، و مشقت هیچ طاعت و عبادتى را مانند نماز و روزه و... نمى‏تواند متحمل شود.
بر این اساس صبر و استقامت پایه و اساس هر کمال، و شالوده هر آرمان و آرزویى است که انسان در مغز خود مى‏پروراند.
امیر مؤمنان علی (ع) در روایتی زیبا مى‏فرماید: یکى از صفات برجسته انسانى صبر و استقامت است، ایمان بى صبر و استقامت، بسان تن بى سر است که بصورت یک لاشه غیر مفید در مى‏آید. (وَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَانَّ الصبر مِنَ الایمانِ کَالرَّأسِ مِنَ الْجَسَدِ وَلا خَیْرٍ فى جَسَدٍ لا رَأسَ مَعَهُ وَلا فى ایمانٍ لا صَبْرَ مَعَهُ - شرح نهج البلاغه ج 8 ص 232) به راستى صبر و استقامت رمز موفقیت، و اساس ترقى و تکامل و شالوده نیل به هدف است مثلا سرباز بى استقامت در جبهه جنگ خود را تسلیم دشمن مى‏کند و سلاح و سنگر را در اختیار دشمن مى‏گذارد.
هر فرد با ایمانى مى‏تواند در سایه شکیبایى و استقامت، فرائض الهى را که بى رنج و مشقت نیست، انجام دهد و از معاصى و گناهان چشم بپوشد. خداوند کریم در سوره انفال آیه 65 می فرماید: (ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا مأتین - بیست سرباز با صبر و استقامت بر دویست تن غالب و پیروز مى‏گردد.
خداوند در آیه 156 سوره بقره مى‏ فرماید: و قطعاً شما را به چیزى از ترس و گرسنگى و کاهشى در اموال و جانها و ثمرات زندگى مى‏آزماییم؛ و بشارت باد بر شکیبایان؛ کسانى که چون مصیبتى به آنان رسد، گویند: «انا لله و انا الیه راجعون؛ ما از خداییم و به سوى او باز مى‏گردیم». قطعا مشکلات وسیله ای هستند برای امتحان انسانها و طبق فرموده خداوند در مواجه با مشکلات شخصی پیروز و سربلند است که بیشتر به یاد خداوند باشد و از او استمداد جوید. کسی که خداوند را مالک علی الاطلاق هستی می داند و همه چیز را از خدا و برای او می داند، دیگر در مواجه با مشکلات زبان به گله و شکایت نمی گشاید. چرا که خود را مالک چیزی نمی داند تا برای نرسیدن و یا از دست دادن آن شکوه کند. می داند صبر بر مشکلات وسیله ایست برای تقرب جستن به خداوندی که هدف اصلی از خلقت را عبادت و بندگی انسانها قرار داده است و صبر وسیله ایست برای نیل به این مقصود.
رسول خدا، صلّى اللّه علیه و آله فرموده اند : «صبر سه گونه است: صبر نزد مصیبت است (پایدارى در برابر حوادث ناگوار و عدم خود باختگى و شکست روحى و ترک جزع وفزع)، و صبر بر طاعت است (مقاومت در برابر مشکلاتى که در راه طاعت وجود دارد)، و صبر از معصیت (ایستادگى در برابر انگیزه هاى گناه و شهوات سرکش و طغیانگر) . پس کسى که صبر کند بر مصیبت تا آنکه برگرداند مصیبت و شدت آن را به نیکویى عزاى آن (یعنى با صبر جمیل شدت مصیبت را ردّ کند)، بنویسد خدا براى او سیصد درجه، ما بین هر درجه تا درجه دیگر مثل ما بین آسمان و زمین است . و کسى که صبر نماید بر اطاعت، بنویسد خدا از براى او ششصد درجه، فاصله درجه ای تا درجه دیگر مثل فاصله قعر زمین تا عرش می باشد . و کسى که صبر کند بر معصیت، بنویسد خداوند براى او نهصد درجه، فاصله درجه ای تا درجه دیگر مثل فاصله منتهاى زمین تا منتهاى عرش می باشد . (اصول کافی ج‏2 ص 91)
و امام صادق علیه السلام می فرماید: هرکه از مؤمنین به آزمونی سخت گرفتار آید و صبر کند اجر هزار شهید را دارد. مانند امام سجاد علیه السلام که آنچنان صبری باید داشته باشد که هر لحظة آن درد مرگ را دارد و در عوض چنین اجری می برد. و امام صادق علیه السلام فرمود: هر زمان که صبر تمام شود و فانی گردد، نوبت فرج است و حلم برای یاری انسان کافی است. و زمانی که حلیم نبودی خود را به اجبار به حلم وادار کن. حضرت علی علیه السلام می فرمایند مشکلات دوره ای دارند که می گذرند و دستپاچگی وخودباختگی و بی تابی فایده ندارد بلکه بر نگرانی می افزاید. با صبر، تقدیر جاری می شود و انسان ستوده می شود و با بی تابی هم تقدیر جاری می شود ولی انسان نکوهیده می شود.
امام باقر می فرماید: خداوند بندة مؤمنش را با بلا نوازش می دهد و او را از دنیا پرهیز می دهد. امام علی علیه السلام یکی از حقوق خداوند بر بندگان را صبر در راه او می داند.
پیامبر از جمله نشانه های بزرگداشت حق تعالی را شکایت نکردن از مصیبت خود به دیگران می داند و حضرت علی علیه السلام مقاومت در برابر حرامهای الهی را از شکیبایی بر عذاب گور آسانتر بیان می کند.
موضع صبر در مجموعة دین:
فهم عمیق دین و سخن حق بوسیلة صبر میسر می شود و صبر بنزین موتوری است که انسان را در راه کال و رشد به پیش می برد. با فقدان صبر در این مجموعه، قوانین و کاربردهای سازندة دین که مخالف با امیال و هواهای نامشروع است هیچ گاه تحقق نمی یافت و آرزوهای دین و آرمان های انسانی به ثمر نمی رسید.
تأثیر صبر در ایمان و اراده: این تأثیر بگونه ای است که می تواند انسان را از هلاکت نجات بخشیده و از قعر جهنم به سوی مراتب بالای بهشت رهنمون شود.
حکمت بلا و تأثیر آن در ایمان و اراده:
1 ـ جداسازی صفوف مؤمنان از منافقان و مدعیان ایمان: هنگامة نزول بلایا و در بوتة آزمایش است که خالص از ناخالص جدا می شود و کسانی هستند که وقتی در راه ارزشها و دین حادثه ای برایشان پیش می اید تاب و تحمل از دست می دهند و از ارزشها و عقاید دینی خود اعراض کرده و عقب نشینی می کنند.
2 ـ تربیت مؤمنان و به کار انداختن ذخایر درون آنها: صبر و استقامت بر مراتب ایمان می افزاید و این مشکلات برای آنستکه خداوند اهل ایمان را ساخته و آماده گرداند.
3 ـ افزایش پاداش و بالا رفتن مقام آنها نزد خداوند: که در اثر تحمل مصائب و مشکلات، آلودگیها پاک می شوند و این رحمت خداوند را نشان می دهد که اینگونه گناهان را جبران کرده و بر حسنات و درجات می افزاید.
ارکان صبر: حضرت علی علیه السلام ارکان ایمان را، صبر، یقین، عدل و جهاد در راه خدا می داند و صبر نیز چهار رکن دارد:
1 ـ شوق: امید و آرزوی رسیدن به خشنودی خدا و در پی آن بهره مند شدن از نعمتهای بهشتی در سایه بندگی و عبادت.
2 ـ شَفْق: ترس از عذاب که باعث دوری از گناه می شود.
3 ـ زهد: به گونه ای که ازدنیا به عنوان وسیله استفاده کند و به آن دل نبسته و وابسته نشود.
4 ـ مراقبت: توجه به مرگ و منحرف نشدن از جادة ایمان و مراقبه.
آثار صبر:
1 ـ‌ دنیوی:
الف ـ آثار فردی و اجتماعی
ب ـ آثار فردی و روانی
2 ـ اخروی
الف ـ‌ آثار فردی و اجتماعی:
انسان برا ی رسیدن به هدف محتاج حرکت است و هر حرکتی برای به ثمر رسیدن به صبر نیاز دارد. جرایانات و تلاشهایی که بی نتیجه مانده اند در ظاهر شکست خوردند یعنی گاهی اهدافی هستند که با صرف زمان کم به آنها دست پیدا می کنیم و گاهی با صرف زمانی طولانی به آنها می رسیم بنابراین هیچ تلاش و کوششی بی نتیجه نیست بلکه می تواند گام مؤثری برای رسیدن به هدف باشد و نباید تلاش چند دوره را از یک نسل و یک فرد خاص انتظار داشت.
ب ـ آثار فردی و روانی صبر: تأثیرات صبر در روان شخص صابر:
1 ـ پیدایش روح شکست ناپذیری: در میدانهای مبارزه هرجا که شکستی واقع شده مقدمه اش یک شکست روحی بوده و یکی از اثرات مثبت صبر، ضد ضربه کردن و شکست ناپذیری روحیه است. راز پایمردی پیامبران، پیش بینی سختیهای راه، آماده کردن خود با سلاح صبر است که امکان شکست روحی را در خود از بین برده و انسانهایی شکست ناپذیر شده بودند.
2 ـ بروز خصلت های نیک و نهان: انسان با مقاومت و صبر خود در برابر حوادث و موانع به میزان نیروی خود و ویژگیهای آن که در زندگی عادی با آن مواجه نشده بود پی می برد و در اثر صبر در خود قدرتی بی سابقه و عظیم یافته و احساس گشایش و فتح می کنند.
3 ـ توجه و اتکاء بیشتر به خدا: صبر وسیلة وابستگی به خداست و با اتکاء به نفس تلازم دارد قرآن تأثیر صبر را نورانیت برای صابر عنوان می کند که به وسیلة آن واقعیات را درک و دریافت می کند.
آثار اخروی صبر: از ثمرات اخروی صبر در قرآن آمده:
1 ـ‌ پاداش الهی
2 ـ پاداش برتر از عمل (خداوند پاداشی که به صابران می دهد بسیار بهتر از آنچه انجام می دهند عنوان می کند).
3 ـ‌ قصرهای بهشتی
4 ـ سلام و سرای آخرت: (خداوند بر آنها سلام می فرستد و سرای نیکو سرانجام آنهاست)
5 ـ سایة لطف خدا (خدا همیشه با صابران است)
6 ـ دوستی خدا (خدا همیشه صابران را دوست دارد)
7 ـ پاداش نیکو (کاخهای بهشتی، نعمتهای جاویدان و پاداش نیکو) خداوند اکثر درجات اهل بهشت را به صبر نسبت داده است.
8 ـ پاداش کامل (پاداش بی حساب) که همة اینها ایجاد انگیزه برای صبر می کند.
و از دگیر ثمرات رسیدن به درجات قرب الهی و مقامات موحدین و بهره مندی از محبت خداوند است.
عوامل افزایش دهنده صبر و تحمل:
تاریخ ، آزمایشگاه افراد و جوامع مختلفی است که مورد آزمایش و امتحان قرار گرفته‏اند، که برخی موفق و برخی دیگر ناموفق و شکست خورده‏اند دقت و تأمّل در این آزمایشگاه می‏تواند ما را به رمز موفقیت و صبر آنان بر مشکلات رهنمون دهد از مهم‏ترین عوامل افزایش صبر و استقامت می‏توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1 .ایمان به هدف: ایمان به هدف محرک باطنی و درونی است که انسان را به سوی هدف می‏کشاند و سختی‏ها و مشکلات را آسان و هموار می‏نماید و باعث می شود تا انسان در گرفتاری‏ها با دلی مطمئن و آرام به راه خود ادامه ‏دهد. هر چه ایمان به راهی که می رویم بیشتر باشد موفقیت و تحمل سختیها و مشکلات نیز در طول مسیر آسانتر است. و خداوند نیز روشن بینی بیشتری به انسان می‏دهد که در انتخاب راه مضطرب و سرگردان نشود چنان که در قرآن می‏فرماید: (وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنا - کسانی که در راه ما به جهاد برخیزند ما آنها را به راه‏های خود دعوت می‏کنیم. عنکبوت 69)
2 .تقوا و پرهیزکاری: از موءثرترین رمزهای موفقیت انسان که راه برون رفت وی را در گرفتاری‏ها و مشکلات هموار می‏سازد و صبر و استقامت او را در برابر مشکلات دوچندان، تقوا و پرهیزکاری است که آیات بیشماری بر آن تأکید می‏ورزد. (وَمَنْ یتَّقِ الله یجْعَل لَهُ مِنْ أمْرِهِ یسراً - هر کس از خدای تقوا پیشه کند و پرهیزکار باشد خدا مشکلات کار او را آسان گرداند. طلاق 4). (یا أیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اِن تَتَّقُوا الله یجْعَل لَکُمْ فُرْقاناً - ای اهل ایمان اگر خدا ترس و پرهیزکار شوید خدا به شما فرقان بخشد. انفال 29). همانطور که گفتیم تقوا و دل بریدن از غیر خدا باعث می شود تعلقات انسان به این دنیا اندک شود و در نتیجه تحمل سختیها و ناملایمات آسانتر.
3 .دنیاشناسی: یکی دیگر از عوامل موفقیت و تمرین صبر شناخت صحیح دنیا است که این جهان گذرگاهی بیش نیست و محل پاداش و مجازات نمی‏باشد، این حقیقت در جمله «اِنّا لله وَاِنّا اِلیهِ راجِعُون» به آن تصریح شده است، که ما به فرمان خدا آمده و به سوی او رجوع خواهیم کرد. بقره 155). پس غم و غصه برای جهان گذرا چه فایده ای جز حسرت خواهد داشت.
4 .علم به آگاهی خداوند: توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ می‏دهد و او از همه چیز آگاه است، کسانی که در یک مسابقه دشوار و طاقت فرسا شرکت دارند همین که احساس می‏کنند جمعی از دوستانشان در اطراف میدان مسابقه آنها را می‏بینند تحمل مشکلات برای آنها آسان می‏شود و با شوق و عشق بیشتری به نبرد با حوادث برمی‏خیزند. جایی که حضور چند نفر تماشاچی چنین اثری در روح انسان بگذارد توجه به این حقیقت که خداوند مجاهدتهای ما را در صحنه‏های آزمایش می‏بیند عشق و شوری وصف ناپذیری برای ادامه این جهاد در ما ایجاد خواهد کرد.( مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج1، ص 532)
5 .تجربه تاریخی: توجه به تاریخ پیشینیان و بررسی عملکرد آنان در برابر آزمایشهای الهی برای پندپذیری و آماده ساختن روح انسان نسبت به امتحانات پروردگار بسیار موءثر است اصولاً اگر انسانی در مسایلی که برای او پیش می‏آید احساس تنهایی کند از نیروی صبر و مقاومتش کاسته خواهد شد امّا توجه به این حقیقت که این مشکلات و آزمایش‏های سخت الهی برای همه اقوام و ملتها در طول تاریخ وجود داشته است سبب افزایش نیروی پایداری انسان می‏گردد و به همین دلیل قرآن مجید به طور مکرر برای دلداری پیامبر و تقویت روحیه او و موءمنان اشاره به تاریخ گذشتگان و حوادث دردناک زندگی آنها می‏کند. (وَلَقَدْ کذّبت رُسل مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلی ما کُذِّبُوا وَاُوذُوا حتّی اتاهُمْ نَصْرُنا وَلا مُبَدِّلَ لِکَلماتِ الله وَلَقَدْ جاءَکَ مِنْ نَبإی المُرْسَلین - پیش از تو نیز پیامبرانی تکذیب شدند و در برابر تکذیب‏ها، صبر و استقامت کردند و (در این راه) آزار دیدند، تا هنگامی که یاری ما به آنها رسید(تو نیز چنین باش و این یکی از سنت‏های الهی است) و هیچ چیز نمی‏تواند سنن خدا را تغییر دهد و اخبار پیامبران به تو رسیده است. انعام 34).
در این بین بهترین روش برای افزایش صبر و استقامت پیروی از مسیر اهل بیت (ع) است. با مطالعه در سیره و روش زندگی آن بزرگواران، به روش برخورد با مشکلات و مصیبتهایی که از جانب حکومتهای جبّار بر آنان تحمیل شد آشنا خواهید شد. و همچنین در مواجه با مشکلات با توسل و استمداد، از آنان بخواهید در پیشگاه الهی شفیع شما باشند تا خدای نکرده با کم صبری و کم طاقتی موجبات نارضایتی خداوند فراهم نشود.
اما دوست عزیز در مورد مشکلات برادرتان باید بگویم قطعا دعاهای شما برای حل مشکلات ایشان مؤثر خواهد بود و این وعده ایست که خداوند به مؤمنین داده است: (و قال ربّکم اُدعونی استجب لکم – پروردگار شما گفته است مرا بخوانید تا (دعای) شما را به اجابت رسانم. غافر 60). اما باید بدانید که هر مشکلی راه حلی دارد که باید برای رسیدن به آن تلاش عملی انجام دهد. شما هم ضمن کمک عملی به ایشان از خداوند بخواهید هر چه سریعتر مشکلات برادرتان را رفع نماید و با بالا بردن صبر و استقامت ایشان، برادرتان را یاری کند. ما نیز برای شما و برادرتان آرزوی موفقیت و سر بلندی می کنیم و از خداوند خواستاریم شما را در تمام مراحل زندگی یاری نماید.
صبر از مقامات سالکین و منازل دین و از مهم‏ترین زمینه‏هاى درک فیض و عنایت الهى است. تا جایى که ائمه اطهار(ع) به واسطه صبر عظیمشان و عزم استوارشان به مقام شامخ ولایت و امامت نایل شدند « وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا ...» « و از آنان امامان(و پیشوایانى) قرار دادیم که به فرمان ما(مردم را) هدایت مى‏کردند؛ چون شکیبایى نمودند ... » (سجده، آیه‏ى 24)، یعنى ریشه امامت و رهبرى صبر است .
ما نیز از اینکه تصمیم گرفته اید در این مسیر الهی قدم بگذارید و فردی صبور باشید خوشحالیم و برایتان آرزوی موفقیت می نمائیم .
در اینجا به برخی از راههای تقویت روحیه صبر اشاره می نمائیم و امیدواریم با بکارگیری آنها بتوانید به هدف مقدس خود نائل گردید .
1- شناخت طبیعت زندگی دنیا:
از مسائلی که می تواند صبر انسان را تقویت نماید شناخت زندگی دنیا می باشد و دانستن اینکه این دنیا فانی است و انسان آفریده شده تا با آزمایش های مختلف الهی وجودش را صیقل داده و مستعدّ زندگی جاودانه نماید. و خداوند انسان را در رنج و سختی آفریده و شادی و سلامت بدون غم و بیماری نیست. همانگونه که خودش فرموده : لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی‏ کَبَدٍ (بلد/ 4) که ما انسان را در رنج آفریدیم(و زندگى او پر از رنجهاست)!
2- خودشناسی:
اگر انسان همه چیز خود را از خدا بداند دیگر در حوادث و یا جایی که چیزی از او گرفته می شود، گویی اتفاقی نیفتاده و همواره این شعار را الگوی رفتار خویش نماید (ما از خدائیم و به او باز می گردیم)
3- امید قطعی به وعده الهی مبنی بر گشایش سختی ها :
اینکه انسان به این وعده الهی که فرموده: إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً «(آرى) مسلّماً با(هر) سختى آسانى است » (الشرح : 6) به یقین برسد .
4- امید بستن به جبران محرومیّتها:
پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: خداوند دنیا را خانه گرفتارى و بلا، و آخرت را خانه جزا قرار داده، پس بلاى دنیا را، سبب پاداش آخرت و عوض آن معیّن نموده، پس بلاى دنیا عطا و پاداش آخرت را در پى دارد، و دنیا زودگذر است و به سرعت پیموده مى‏شود،6 ـ کمک از ذات حق: از دید قرآن مهمترین پشتوانه صبر یاری خداوند است و بدون کمک او صبر کامل نمی شود. (ارشاد القلوب-ترجمه سلگى ج‏1 ص 77 )
5- زنده نگه داشتن خاطرة قهرمانان صبر:
اینکه انسان زندگی صابران و نتیجه صبرشان را مطالعه کند و از آنها بخصوص پیامبران الگو بگیرد ، نقش بسیار سازنده ای در تقویت صبر دارد .
6- ایمان به قضا و قدر:
بداند برای سنت الهی تبدیل و تحویلی نیست و آنچه از دست رفته باز نمی گردد پس بی صبری فایده ندارد
7- بداند که محنت از جانب پروردگار اوست که مهربانترین کس نسبت به اوست و خیر و صلاح او را می خواهد و عقل از ادراک عواقب امور قاصر است.
8- روحیه عجول بودن را کنار بگذارید
براى نتیجه گیرى در کارها عجول نباشید؛ حتی برای نتیجه گرفتن در تقویت روحیه صبر هم نباید عجله کرد .
9- از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید.
10- خور را برای دریافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازید
همیشه فضاى ذهنى و روانى خود را براى شنیدن و دریافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازید وبه این معنا که همواره در هر مساله‏اى، ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را براى تحمل آن آماده کنید.
این مساله باعث مى‏شود برخوردهاى بهتر از مورد انتظار در شما ایجاد خشنودى نماید. در حالى که اگر همیشه انتظار برخورد خوب داشته باشید، چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت.
11- در مقابل رفتار ناپسند دیگران عکس العمل های مناسب آماده کنید
قبل از مواجه با برخوردهاى نابجا دیگران پاسخ خود و عکس‏العمل خوب خود را براى مواجه با رفتارهاى خلاف انتظار دیگران در ذهن خویش مرور کنید و با طرح ذهنى آماده شده با رفتارهاى بى‏مورد دیگران برخورد کنید مثلًا با خود بگویید اگر فلان شخص به من ناسزا بگوید به حرف او توجه نمى‏کنم همچنان دوستش دارم چون گناهان من را پاک کرده و این صبر سبب تعالى روحى من مى‏شود و به هر حال با این کلمات و تلقینها همیشه آمادگى ذهنى و روانى خود را براى عملکردهاى خلاف انتظار مردم فراهم سازید.
12- با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطى صبر خود را از دست ندهید .
وقتی چنین قراری را با خود گذاشتید اگر در مساله ای صبرتان را از دست دادید ، خود را جریمه کنید؛ مثلا تصمیم بگیرید - یا در صورت امکان نذر کنید - فلان مبلغ را صدقه بدهید، یا نماز شب بخوانید و یا یک روز روزه بگیرید. کارآیى این روش، بسیار بالا است و بسیارى از علماى بزرگ بدین سان تمرین عملى و خودسازى نموده‏اند.
13- در صورت بروز بی صبری خود را سرزنش کنید
اگر گاهی اوقات کاری که ناشی از بی صبری بود انجام دادید ، سریع خود را سرزنش و حتى در لفظ اظهار پشیمانى نمایید و وعده‏ها و قولى که با خود داشتید را در ذهن خویش حاضر سازید.
14- تفریحات سالم داشته باشید
از تفریحات سالم و تقویت کننده اراده؛ مانند کوهنوردى، شنا، دو ، صحرانوردی و پیاده‏روى و گردش در طبیعت و... نیز استفاده کنید.
15- از اقدامات عجولانه بپرهیزید
در تصمیم‏گیرى‏ها، حتى‏الامکان با افراد عاقل و پخته مشورت نمایید و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهیزید.
16- بیشتر با افراد خوش خلق و صبور معاشرت کنید.
17- به رفتارهایی که باعث بی صبری شما می شود توجه نکنید
به برخى رفتارها و حالاتى که از افراد سر مى‏زند. و شما را به بی صبری دعوت مى‏کند، توجه نکنید؛ مثلاً اگر کسى با حرف ناروا شما را بر مى‏افروزد، از شنیدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب کنید و حتى گوش ندهید یا محیط را ترک کنید. دیگر به گفته‏هاى او دقت و توجه نکرده و آنها را در ذهن خود مرور نکنید. نسبت به دیگر اعمال فیزیکى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحریک کننده نیز همین طور واکنش نشان دهید و راه بى‏توجهى و تغافل را پیش گیرید.
18- ذکر «لا حول و لا قوة الا بالله» را زیاد بر زبان جارى سازید و سوره والعصر را زیاد بخوانید.
19-دعاى 24 صحیفه سجادیه «یا من تحل به عقد المکاره» و دعاى 58 و 175 آن را بخوانید
20- روایاتى که در فضیلت صبر رسیده حتما مطالعه کنید.
چراکه اگر کسى بداند ثواب صبر به مراتب بیشتر از چیزى است که از دست داده، زیرا چیزى از دست داده که جز در زندگى دنیا با او نمى‏ماند و چیزى بدست آورده که بعد از مرگ ابد الدهر با او خواهد بود، در اینصورت مى‏تواند به راحتی صبر کند. (ترجمه‏اخلاق ص : 365 )
21- روایاتى که در فضیلت مبتلا بودن به مشکلات دنیوى وارد شده مورد مطالعه قرار دهید.
22- متذکر شوید که زمان مصیبت و بلاهای دنیایی اندک و وقت آن کوتاه است و به زودى از آن رهایى خواهید یافت و اصولًا عمر دنیا کوتاه است.
23- بیندیشید که جزع و بى‏صبرى چه ضررهایى بر آن مترتب است.
زیرا کسی که بداند که جزع و بى‏تابى کارى است زشت و به دین و دنیاى او زیان مى‏رساند، و هیچ فایده‏اى ندارد جز اینکه ثواب را باطل و ضایع مى‏کند و آدمى را گرفتار عقاب مى‏سازد، چنانکه امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: «اگر صبر کنى آنچه مقدّر است خواهد شد و تو اجر مى‏برى، و اگر بى‏تابى نمائى آنچه مقدّر است خواهد شد و براى تو بار گناه و عقوبت خواهد بود». (بحار الأنوار ج‏68 ص 92 ) در اینصورت بهتر در برابر مشکلات صبر می نماید .
24- احوال کسانى را که به بلاى عظیم‏تر از شما گرفتار شده‏اند و مشکلات گذشته و حالشان با شما قابل مقایسه نیست، به ذهن آورید و شکر کنید که شما کمتر مبتلا بوده و هستید.
25- به خداوند بزرگ امیدوار باشید و دائماً بر او توکل کنید.
26- ارتباط خود را با او استحکام بخشید و با نماز و ذکر، پیوسته او را یاد کنید و در مشکلات و مصیبت ها از او استمداد بطلبید.
27- هیچ گاه مأیوس نشوید و با روحیه امید به پیش بروید و با برنامه ریزی در سدد حل مشکلات باشید.
28- در موقع اندوه ذکر لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّى کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ را تکرار کن.
29- موارد فوق را در برنامه‏اى منظم با درج موارد آن در یک جدول و نمره دادن به عملکرد خود و رعایت این امور سعى در تقلیل موارد تخلف داشته و همت خود به افزایش صبر و تحصیل سعه صدر معطوف بدارید. (2)
-------
پی نوشت :
1- برخی از این آیات و روایات به شرح ذیل می باشد :
- «اولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتُ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ اولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» ایشانند که به درود و رحمت خدا مفتخر شده‏اند و ایشانند هدایت شدگان. (سوره بقره، آیه 157)
- «انَّما یُوَفَّى الصَّابِرونَ اجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ» تنها صابران را بدون حساب پاداش کامل مى‏دهند. (سوره زمر، آیه 10). - «اولئِکَ یُؤْتُونَ اجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ بِما صَبَرُوا آنان را دو بار پاداش مى‏دهیم بخاطر آنکه صبر کردند. (سوره قصص، آیه 54).
- «وَ لَنَجْزِیَنَّ الَّذِینَ صَبَروا اجْرَهُمْ بِاحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ آنان را که صبر کردند پاداش بهتر از عملشان مى‏دهیم. (سوره نحل، آیه 96).
- «وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنى‏ عَلَى بَنى اسْرائِیلَ بِما صَبَرُوا» و احسان پروردگارت بر بنى اسرائیل به حد کمال رسید به پاداش صبرى که ورزیدند (سوره اعراف، آیه 137).
- «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ ائِمَّةً یَهْدُونَ بِامْرِنا لَمَّا صَبَرُوا» و برخى از ایشان را امام و پیشوایانى که به امر ما هدایت مى‏کنند قرار دادیم به خاطر آنکه صبر کردند (سوره سجده، آیه 24).
- «وَ اصْبِرْوا انَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» و صبر کنید که خدا با صابران است. (سوره انفاق، آیه 46).
- امام صادق علیه السلام : اگر هر مؤمنى که به بلایى مبتلا مى‏شود صبر کند، اجر هزار شهید دارد (بحار الأنوار ، ج‏68، ص: 94)
- امام صادق علیه السلام فرموده اند : خداى تعالى قومى را نعمت داد، شکر نکردند، باعث سوء عاقبت آنان شد، و قومى را به مصائب مبتلا کرد، و آنها صبر کردند، بر ایشان به نعمت تبدیل شد (أمالی الصدوق ص 302 المجلس الخمسون)
2- تقریبا در تمامی کتب اخلاقی بحث صبر مطرح گردیده که برای اطلاع بیشتر می توانید به این کتاب ها همچون معراج السعاده ملا احمد نراقی و چهل حدیث امام خمینی (ره ) مراجعه نمائید .